Қазақстан туралы

Қазақстанға 17 облыс және республикалық маңызы бар 3 қала кіреді.

Жалпы ауданы 2 724 900 км ², еліміз аумағы бойынша әлемде тоғызыншы орында. Қазақстан мыналармен шекаралас:

• Солтүстікте және батыста Ресеймен (7 591 км) бұл әлемдегі ең ұзын үздіксіз құрлық шекарасы.
• Шығыста Қытаймен (1 783 км).
• Оңтүстікте Қырғызстанмен (1242 км), Өзбекстанмен (2351 км) және Түркіменстанмен (426 км).
• Құрлықтағы шекаралардың жалпы ұзындығы – 13 200 км.

Қазақстан – Дүниежүзілік мұхитқа шыға алмайтын әлемдегі ең ірі мемлекет. Еліміздің табиғи ландшафты алуан түрлі:

• Шөлдер – аумақтың 44%.
• Шөлейттер – 14%.
• Дала – 26%.
• Ормандар – 5,5%.

Елде шамамен 8 500 өзен мен 48 000 көл бар, олардың iрiсi - Балқаш, Зайсан және Алакөл. Каспий теңізінің солтүстік-шығыс бөлігі Қазақстанның құрамына кіреді, ал Арал теңізі Өзбекстанмен бөлінген.

Мұхиттардан қашықтығына байланысты елдің климаты шұғыл континенттік: жазы ыстық, қысы суық.

Уақыт белдеуі

2024 жылғы 1 наурызданбастап Қазақстанның барлық аумағында 5-ші уақыт белдеуі (UTC + 5) жұмыс істейді.

Климаты

Қазақстан қысы суық және жазы ыстық күрт континентті климатқа ие. Аумағы кең болғандықтан, түрлі өңірлерде ауа райы айтарлықтай өзгеше болуы мүмкін. Елдің оңтүстігінде көктем басталғанда, солтүстікте қар жауып, боран соғуы мүмкін.

• • Қыс: Қаңтардағы орташа температура солтүстікте -18,7 ° C, оңтүстікте -1,5 ° C құрайды. Қарлы қыс қысқы спорт түрлеріне қолайлы жағдай жасайды. Ең танымал тау шаңғысы курорттарының бірі Алматыдағы Шымбұлақ.
  • Жаз: Шілдеде орташа температура солтүстікте + 18,8 ° C, оңтүстікте + 28,8 ° C жетеді. Жаздың ыстық айларында қазақстандықтар теңіздердің, көлдердің жағажайларында және туристік демалыс базаларында демалуды қалайды.

  Қазақстан - күн сәулелі ел: кейбір өңірлерде күн жылына 330 күнге дейін жарқырайды, ал аспан әрқашан ашық көгілдір болып қалады.

Қазақстанның табиғи байлықтары

Қазақстанның басты байлығы - пайдалы қазбалар. Мамандардың мәліметінше, қазақ жерінде Менделеевтің мерзімдік кестесінің барлық элементтері дерлік бар. Бұл елді мұнай, газ, көмір, уран, металл және сирек кездесетін жер элементтерінің қоры бойынша әлемдегі жетекші елдердің біріне айналдырады.

Сондай-ақ, Қазақстан ландшафтардың әралуандығымен танымал. Табиғи көрікті жерлердің арасында:

• Тянь-Шань таулы алқаптары - Еуразияның ірі таулы жүйелерінің біріне кіретін айбынды солтүстік қырат.
• Алтай таулары - өзінің көркем пейзаждарымен және бірегей флорасы мен фаунасымен танымал Алтай таулы жүйесінің учаскесі.
• Сарыарқа (Қазақтың ұсақ шоқысы) - ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұра тізіміне енгізілген қыратты жазықтары бар кең далалық аймақ.

Өзінің табиғи байлығы мен географиялық әралуандылығының арқасында Қазақстан тау-кен өндіру саласын, туризм мен экологияны дамыту үшін бірегей ресурстарға және елеулі әлеуетке ие.

Қазақстанның минералдық-шикізат базасы болжамды құны ондаған триллион долларға бағаланатын 5000-нан астам кен орнын қамтиды

Ел мыналарға:

Мырыштың, вольфрамның және бариттің барланған қоры бойынша әлемде 1-орынға;

Күміс, қорғасын және хромит қоры бойынша 2-орынға;

Мыс пен флюорит бойынша 3-орынға;

Молибден бойынша 4-орынға;

Алтын бойынша 6-орынға ие.

Қазақстан сондай-ақ мұнай мен газдың едәуір қорына (мұнайдың расталған қорлары бойынша әлемде 9-орын), көмірге (8-орын) және уранға (2-орын) ие. Негізгі мұнай-газ кен орындары елдің батыс өңірлерінде шоғырланған.

Ауыл шаруашылығы

Қазақстан әлемдік астық экспорттаушылардың топ-10 қатарына кіреді және ұн экспорты бойынша көшбасшылардың бірі болып табылады.

• Солтүстікте егістік алқаптарының 70%-ы дәнді және техникалық дақылдармен (бидай, арпа, тары) қамтылған.
• Оңтүстікте күріш, мақта, темекі өсіріледі, сондай-ақ бау-бақша, жүзім шаруашылығы және бақша дақылдарын дамытады.
• Мал шаруашылығы – аграрлық сектордың негізгі бағыттарының бірі.

Өнеркәсіп және сауда

Экспорттың негізін құрайтындар:

• Өндіруші, отын-энергетика, металлургия және химия өнеркәсібінің өнімдері
• Астық өнімдері.

Негізгі сауда серіктестері – Ресей, Қытай, Еуропа және ТМД елдері.

Дамыту және жаңғырту

Экономиканы әртараптандыру үшін кәсіпорындарды жаңғыртуға және жаңа өндірістер құруға бағытталған индустриялық-инновациялық даму бағдарламасы іске асырылуда. Қазақстан Еуропа мен Азия арасындағы транзиттік және іскерлік хаб ретіндегі рөлін нығайтатын «Жаңа Жібек жолы» жобасына белсенді қатысуда.

Ауқымды әлеуметтік жаңғырту жүріп жатыр:

• Жаңа мектептер, колледждер мен университеттер салу.
• Заманауи медициналық орталықтардың ашылуы.
• Халықты әлеуметтік қолдау жүйесін жетілдіру.

Қазақстанда 130 этнос өкілдері тұрады, ұлтаралық қатынастарды үйлестіру үшін Қазақстан халқы Ассамблеясы құрылды. Астанада мәдениеттер арасындағы диалогты нығайтатын Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съездері тұрақты түрде өтіп тұрады.

Қазақстан - діни сенім бостандығына кепілдік берілген зайырлы мемлекет. Ел тарихи тұрғыдан түрлі әлемдік діндердің қатар өмір сүретін орны болып табылады, бұл конфессияаралық бейбітшілік пен келісімге ықпал етеді.

Қазақстан - өңірдегі тұрақтылық пен қауіпсіздікті нығайтуға белсенді ықпал ететін Орталық Азиядағы көшбасшы. Ел әлемдік аренада елеулі табыстарға қол жеткізді, бұл оның халықаралық ұйымдарға қатысуы мен жетекші рөлімен расталады.

• 2010 жылы Қазақстан ЕҚЫҰ-ға төрағалық етіп, Астанада ЕҚЫҰ Саммитін өткізіп, осы ұйымды басқарған алғашқы ТМД елі болды.
• Қазақстанның басты бастамаларының бірі - Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңес (АӨСШК) - ЕҚЫҰ-ның азиялық аналогы.
• Қазақстан Ислам ынтымақтастығы ұйымының (ИЫҰ) жұмысына төрағалық ете отырып, маңызды рөл атқарды.
• Еліміз ядролық қарусыздану жөніндегі бастамаларды белсенді ілгерілете отырып, ядроға қарсы қозғалыста әлемдік көшбасшы болып табылады.

Халықаралық ынтымақтастық

Қазақстан Еуразиялық экономикалық одақтың (ЕАЭО) мүшесі болып табылады, бұл өңір елдерімен сауда және экономикалық байланыстарды дамытуға ықпал етеді.

Орнықты даму және болашақ

Экономикалық өсу, халықаралық тану және саяси тұрақтылық қазақстандық қоғамның өркендеуінің негізіне айналды. Қазақстан заманауи әлемде өзінің жасампаз әлеуетін іске асыра отырып, мәдени дәстүрлерді сақтауды серпінді дамумен үйлестіреді.

Қазақстанның ғылыми саласы 414 ғылыми ұйыммен ұсынылған, олардың ішінде:

• 106 – мемлекеттік мекемелер,
• 94 – ЖОО жанындағы ғылыми орталықтар,
• 179 – жеке меншік кәсіпорындар,
• 35 – коммерциялық емес құрылымдар.

Ғылымда 22 456 адам жұмыс істейді, олардың 37%-ның ғылыми дәрежесі бар:

• 1 743 ғылым докторлары,
• 3 945 ғылым кандидаттары,
• 2 460 PhD докторлары,
• 96 бейіні бойынша докторлар.

Ғылымның басым бағыттары (2024-2026 жылдар)

Қазақстан Республикасының Жоғары ғылыми-техникалық комиссиясы 7 негізгі бағытты бекітті:

1. Экология, табиғатты ұтымды пайдалану
2. Энергия, жаңа материалдар және көлік
3. Цифрлық, ғарыштық және озық технологиялар
4. Елдің зияткерлік әлеуеті
5. Өмір және денсаулық туралы ғылым
6. Агроөнеркәсіптік кешен және оның орнықты дамуы
7. Ұлттық және биологиялық қауіпсіздік

Ғылымды және жас ғалымдарды қолдау

Қазақстан ғылым мен инновацияны дамытуға ерекше көңіл бөледі:

• Жас ғалымдарды гранттық қаржыландыру аясында 727 жоба іске асырылуда.
• Ғылым және жоғары білім министрлігінің ғылыми жобаларында кемінде 30% қатысушылар – жас зерттеушілер.
• Ғылым және жоғары білім министрлігінің ғылыми жобаларында қатысушылардың кемінде 30% - жас зерттеушілер.
• 2023 жылдан бастап 4 технопарк пен инженерлік хабтарды қаржыландыру жүріп жатыр, 2029 жылға қарай 7 мамандандырылған ғылыми-технологиялық орталық ашу жоспарланған.
• Ғылымды дамытуға, ғылыми жетістіктерді енгізуге және ғалымдарды қолдауға бағытталған «Ғылым және технологиялық саясат туралы» жаңа заң әзірленуде.
• Әлемнің жетекші ғылыми орталықтарында 500 қазақстандық ғалым жыл сайын тағылымдамадан өтеді. 2023 жылы 809 ғалым ғылыми тағылымдамаға гранттар алды.

Қазақстан өзінің географиялық ұзақтығын және Еуропа мен Азия арасындағы стратегиялық орналасуын ескере отырып, көлік инфрақұрылымын белсенді дамытуда.

1. Негізгі көлік бағыттары

   1. 1. Темір жол көлігі
         • Темір жолдардың ұзындығы 16 000 км асады.
         • Темір жол көлігі жолаушылар мен жүктер үшін тасымалдаудың негізгі түрі болып қала береді.
      2. Автомобиль жолдары
         • Желінің жалпы ұзындығы – 96 000 км.
         • Барлық облыс орталықтарының аудан орталықтарымен және кенттермен автомобиль қатынасы бар.
         • Халықаралық және жергілікті маңызы бар автожолдар белсенді түрде жаңғыртылуда.
         • Қазақстан Еуропа мен Азия арасындағы транзиттік дәліз ретіндегі рөлін нығайта отырып, «Жаңа Жібек Жолы» жобасын іске асыруда.
      3. Қалалық көлік
         • Автобустарды, трамвайларды, троллейбустарды және метроны (Алматыда) қамтиды
         • Мобильдік қосымшалары бар такси-сервистер мен жеткізу қызметтері дамуда.
      4. Әуе және су көлігі
         • Қазақстан мұхитқа шыға алмайды, сондықтан негізгі тасымалдар құрлықтық көлікпен жүзеге асырылады
         • Каспий теңізі жүк тасымалдау үшін пайдаланылады.
      Көлік ішкі және халықаралық байланыстарды, сауда мен логистиканы дамытуды қамтамасыз ете отырып, ел экономикасында негізгі рөл атқарады.

Қазақстан Еуразиялық экономикалық одақтың (ЕАЭО) мүшесі болып табылады, сондықтан оның аумағында Кеден одағының басқа елдеріне ұқсас тауарларды тасымалдау үшін бірыңғай кедендік қағидалар қолданылады.

Бүгінгі таңда Қазақстан халқының саны 20 миллион адамды құрайды.

Қазақстан – 100-ден астам ұлт өкілдері тұратын көпұлтты мемлекет. 2023 жылғы деректер бойынша халықтың этникалық құрамы мынадай түрде бөлінеді:

• Қазақтар – 70,6%
• Орыстар – 15,1%
• Өзбектер – 3,2%
• Украиндықтар – 1,9%
• Ұйғырлар – 1,5%
• Немістер – 1,1%
• Татарлар – 1,1%
• Әзірбайжандар – 0,7%
• Кәрістер – 0,6%
• Басқа ұлттар – 5,2%

Халықты аймақтар бойынша бөлу

• Қазақтардың ең көп саны - Түркістан облысында (1,5 млн адам).

• Орыстардың басым көпшілігі Алматыда тұрады (428 мың адам).

• Өзбек халқы Түркістан облысында шоғырланған (378 мың адам).

• Украиндықтардың көпшілігі Қостанай облысында тұрады (86 мың адам

• 297 мың ұйғырдың 120 мыңы Алматы облысында тұрады.

Қазақстандағы халық санағы

Қазақстанда халық санағы санақтардың әлемдік раундтарымен үндестіре отырып, халықаралық стандарттарға сәйкес жүргізіледі.

Санақ тарихы

Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін, КСРО кезінде Қазақстанда халық санағы 1959, 1970, 1979 және 1989 жылдары өтті.

Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан үш ұлттық санақ жүргізді:

• 1999 жыл
• 2009 жыл
• 2021 жыл

2021 жылғы санақ

Қазақстан Республикасы халқының үшінші ұлттық санағы 2020 жылға жоспарланған болатын, бірақ коронавирус пандемиясы мен енгізілген карантиндік шараларға байланысты 2021 жылға ауыстырылды.

Санақ кезеңдері:

1. Онлайн-санақ (2021 жылғы 1 қыркүйек – 15 қазан)

• Азаматтар сайттағы санақ парақтарын өз бетінше www.sanaq.gov.kz. толтыра алды
• Сауалнама Aitu мобильді қосымша арқылы қолжетімді болды.

• Сауалнаманы онлайн толтырған респонденттер интервьюерлердің қосымша сауалнамасына жатпады.

2. Дәстүрлі айналма жол (2021 жылдың 1 қазанынан 30 қазанына дейін)

• Сауалнаманы интервьюерлер планшеттерді пайдалана отырып жүргізді.
• Сауалнамаға жеке сәйкестендіру нөмірі (ЖСН) енгізілді, бұл деректердің қайталануын болдырмады

Санақтың мәні

Санақ қорытындысы Қазақстандағы экономикалық, демографиялық және әлеуметтік өзгерістерді талдауға мүмкіндік береді, соның ішінде:

• халықтың саны мен құрылымы (аймақ, жыныс және жас бойынша);
• неке жағдайы, ұлттық құрамы, азаматтығы және діни сенімі;
• білім деңгейі, тілдерді меңгеруі;
• тұрмыс жағдайлары және үй шаруашылықтарының ерекшеліктері.

2021 жылғы халық санағының қорытындылары

• Халықтың жалпы саны – 19 169 550 адам
• Ерлер – 9 337 667 адам (48,71%)
• Әйелдер – 9 831 883 адам (51,29%)
• Халықтың орташа жасы – 31,94 жыл

Жас топтары:

• Балалар (0-17 жас) – 6 511 171 адам (33,97%)
• оның ішінде мектеп жасына дейінгі балалар (0-5 жас) – 2 422 081 адам (12,64%)
• Жастар (14-28 жас) – 3 779 601 адам (19,72%)

Қосымша материалдар

1999 және 2009 жылдардағы санақтардың статистикалық және талдамалық деректері ҚР Ұлттық статистика бюросының www.stat.gov.kz. сайтында қолжетімді.

Қазақстанның ұлттық валютасы 1993 жылғы 15 қарашада айналысқа енгізілген қазақстан теңгесі (₸) болып табылады. Осы оқиғаға орай 15 қараша Ұлттық валюта күні, сондай-ақ елдің қаржы жүйесі қызметкерлерінің кәсіби мерекесі болып жарияланды.

Қазақстанда телекоммуникациялар саласы үш негізгі бағыт бойынша ұсынылған:

• Телекоммуникациялар
• Ғаламтор
• Пошта байланысы